Wat hebben mensen nodig om een verbonden, zinvol en succesvol leven te leiden? Het lijkt een logische eerste vraag bij het ontwerpen van een schoolsysteem. Toch wordt het zelden zo benaderd. Het reguliere onderwijs begint meestal niet bij de behoeften van het leven, maar bij leerdoelen, toetsen en standaardisering. En daardoor biedt het reguliere onderwijs iets essentieels (nog) niet aan en ontneemt het ruimte voor het ontwikkelen van andere vaardigheden.

---

Persoonlijke ontwikkeling: wie ben ik?

Kinderen hebben zelfkennis nodig: zicht op hun emoties, verlangens, drijfveren, overtuigingen. Ze hebben ruimte nodig om te ontdekken wie ze zijn, wat hun leven zin geeft, en hoe ze voor zichzelf kunnen zorgen.

Het onderwijs biedt hier maar beperkt ruimte voor. Reflectieverslagen of profielkeuzetests zijn vaak oppervlakkig en instrumenteel. Innerlijke groei komt nauwelijks aan bod, en beslissingen worden meestal binnen schoolse keuzemenu’s gemaakt. Zingeving, veerkracht en emotionele zelfzorg zijn vrijwel geen thema’s.

---

Sociale vaardigheden: hoe leef ik samen?

Kinderen leren vooral in relatie tot anderen. Ze hebben empathie nodig, vaardigheden zich uit te spreken en het vermogen om conflicten aan te gaan (en op te lossen). Om relaties te onderhouden moeten ze leren hoe ze in gelijkwaardigheid besluiten nemen, hoe ze verantwoordelijkheid dragen, hoe ze zorgrelaties opbouwen.

In het huidige systeem ligt de nadruk vooral op orde houden. Conflicthantering gebeurt top-down. Gelijkwaardig besluiten nemen is zeldzaam, want de machtsverhoudingen staan vast: de leraar bepaalt. Kinderen worden niet structureel uitgedaagd in begrijpend luisteren, bemiddelen of co-creëren anders dan in een ‘lesje’.

---

Systemisch bewustzijn: hoe leef ik in samenhang?

Om volwaardig deel te nemen aan de wereld hebben kinderen zicht nodig op hoe systemen werken: ecologisch, economisch, sociaal en democratisch. Wat zijn de consequenties van mijn keuzes? Hoe werkt macht? Wat betekent verantwoordelijkheid in een groter geheel?

Er is wel aandacht voor thema’s als duurzaamheid en burgerschap, maar vaak losgekoppeld van het eigen leven. Economisch onderwijs blijft hangen in huishoudboekjes of boekhouden, zelden kritisch over het grotere geheel. Democratie wordt gegeven als woordles, maar niet ervaren. Kinderen mogen nauwelijks meebeslissen over hun eigen leeromgeving.

---

Leren leren: hoe ontwikkel ik mezelf?

De basis van al het leren is het vermogen om zelf te leren. Hoe ontdek ik iets? Hoe onderzoek ik? Hoe weet ik of ik iets begrijp? Wat helpt mij om te groeien?

Ironisch genoeg is hier in het onderwijs weinig ruimte voor. Leren is meestal vooraf bepaald: leerdoelen, methodes, toetsen. Kinderen volgen een pad dat voor hen is uitgestippeld. De mogelijkheid om eigen vragen te stellen, eigen strategieën te ontwikkelen of te leren reflecteren op het eigen leerproces, is klein.

---

Het curriculum als structurele belemmering

Het probleem is niet zozeer wat er in het curriculum staat, maar dat er überhaupt een curriculum is dat vooraf bepaalt wat en wanneer kinderen iets moeten leren. Deze structuur sluit een hele reeks essentiële vaardigheden vrijwel uit. Gelijkwaardig besluiten nemen is nauwelijks te oefenen in een hiërarchisch systeem. Zelfsturing komt niet van de grond als het leerpad al uitgestippeld is. Veerkracht ontwikkel je niet als falen bestraft wordt. En zingeving kan niet ontstaan in een context waarin kinderen zelden echte keuzes mogen maken.

De setting zelf verhindert de ontwikkeling van precies die vaardigheden die nodig zijn voor een vrij, verantwoordelijk en verbonden leven.

---

En dus…

Wat kinderen nodig hebben, is ruimte om mens te zijn. Ruimte om te ontdekken wie ze zijn, hoe ze zich verhouden tot anderen, en hoe ze kunnen bijdragen aan een leefbare wereld. Daarvoor zijn vaardigheden nodig die nu zelden aan bod komen: zelfkennis, conflictvaardigheid, democratisch handelen, ecologisch bewustzijn.

De vraag is niet: “Hoe zorgen we dat kinderen aan het eind van de rit genoeg kennis hebben?” De vraag is: “Hoe zorgen we dat kinderen leren leven?”