Het falen van Iederwijs

Ergens in de jaren 60 van de vorige eeuw besloot een groep mensen in USA een school in te richten precies zoals de maatschappij is ingericht. Want hoe kun je je leren bewegen in een democratische rechtstaat als het reguliere schoolsysteem zelf een soort gevangenis is? Geïnspireerd door onder andere deze Sudbury Valley School besloten drie bevlogen mensen in 2001 het onderwijs opnieuw uit te vinden. Vanuit ‘niets’. De basiswaarden, de “6 dubbele V’s” gaan er van uit dat kinderen, als ze eenmaal aan leren toe zijn, veel sneller en effectiever leren dan als je ze dwingt allemaal op hetzelfde moment hetzelfde te gaan doen.

Er was veel belangstelling voor deze school en in no time waren er 26 Iederwijsscholen gestart of nog in oprichting. Er was ook veel belangstelling vanuit de politiek en de media. Maar deze belangstelling was niet louter positief. De politiek vond Iederwijs geen school en de Inspectie werd gepushed deze veredelde speeltuin te sluiten. De media smulden.

Rechtszaken over geen-wetgeving

De Inspectie zat met deze school in haar maag. Er is vrijheid van onderwijs, iedereen mag een school oprichten. Maar er was geen toetsingskader wat nu eigenlijk een school is. Dat leverde een serie rechtszaken op, waarbij ouders veroordeeld werden tot het overtreden van de leerplichtwet. De school waar hun kinderen op zaten werd niet erkend als school, hoewel daar geen wetgeving over was. De scholen voldeden wel aan de wetgeving die er wel was.

De eerste Iederwijsschool liep moeizaam. Door alle media aandacht moesten de onderbetaalde medewerkers niet alleen de school draaien en de school verder ontwikkelen, maar ook de media en politiek te woord staan. Het was duidelijk dat het concept heel goed werkte, al moest er nog veel uitgeplozen, ontwikkeld en uitgeprobeerd worden. Het bleek lastig om een vorm te vinden die enerzijds de visie respecteerde en anderzijds paste binnen de eisen van de inspectie.

Sommige scholen kopieerden het Iederwijs-concept heel zorgvuldig, andere scholen gebruikten het concept als een soort dekmantel om in de praktijk een minder vrije en minder gelijkwaardige school te maken. De inspectie hoefde de oprichters maar even naar de betekenis van de 6-V’s te vragen om te weten met wat voor school ze te maken hadden.

Ondanks het vele onbegrip, de erkenning van de inspectie en de gewonnen rechtszaken valt het doek van de eerste school om financiële redenen. Het geld is op. Maar het wordt nog erger. De commissie Dijsselbloem (2008) brengt deze hele stroming (‘Het nieuwe leren’) in diskrediet door zowel de politiek, de Inspectie en het Ministerie terug te fluiten. Alle commotie heeft de naam ‘Iederwijs’ zodanig besmet dat de bestaande Iederwijsscholen hun namen veranderd hebben.

De leerling bepaalt zelf diens leerweg

Inmiddels is er veel meer ruimte voor ander onderwijs dan in 2008. Iederwijs is misschien verdronken zijn in het geweld uit haar tijd, maar scholen gebaseerd op ‘de leerling bepaalt diens leerweg’ hebben dit concept verder doorontwikkeld en meer en meer in de praktijk gebracht. Nu, zo’n 15 jaar later, bestaan er nog steeds 3 Iederwijsscholen, al heten ze al lang niet meer zo. Er zijn vele succesvolle scholen bijgekomen die in de basis het concept van Iederwijs in zich dragen: de leerling is zelf verantwoordelijk voor diens leerweg en de school ondersteunt dat proces gelijkwaardig.

Het is heel lastig om het proces ‘de leerling bepaalt diens leerweg’ goed te faciliteren. Zeker docenten uit het reguliere onderwijs hebben jaren nodig om hun op de Pabo aangeleerde onderwijs-mindset af te leren. Probeer je maar eens gelijkwaardig naar de leerling op te stellen, en alle oordelen die je voelt opkomen te parkeren. Om zonder oordeel (geweld) jouw behoeften te delen, en zonder oordeel te luisteren naar de behoeften van een leerling. Voelen wanneer er een grens bereikt is, of dat die nog iets verder ligt? Om alleen het antwoord te geven op wat er gevraagd wordt, en er niet meteen van alles dat jij als docent interessant vindt, er bij te halen. Om een veilige relatie op te bouwen, zodat de onderwerpen waar leerlingen echt mee zitten ook gedeeld worden. Onze samenleving heeft deze vaardigheden niet geleerd op school, dus docenten en studenten zullen dat samen moeten inhalen.

Iets nieuws starten is altijd lastig

Het is dus niet vreemd dat er veel Iederwijs-scholen met goede intenties begonnen zijn toch hebben gefaald. Dat gebeurde niet omdat het concept niet werkt, maar doordat de persoonlijke ontwikkeling van de volwassenen nog niet toereikend was, de vaardigheden (gelijkwaardigheid, verbonden communiceren, afstemmen, overtuigingen managen) onvoldoende onder de knie waren. Daarbij was de lijst met eisen waaraan een particuliere school indertijd aan moest voldoen om zich “school” te mogen noemen veel uitgebreider dan het huidige toetsingskader. De scholen kregen geen overheidsgeld en moesten zelf de broek ophouden met docenten die amper salaris konden ontvangen. Dat heeft allemaal niet bijgedragen aan het slagen van deze andere vorm van onderwijs.

Hoewel mensen uit het reguliere onderwijs vaak laatdunkend over Iederwijs spreken, past de visie dat kinderen zelf in staat zijn hun leerweg te vormen veel beter bij de wetenschap van ontwikkelings-psychologie dan een opgelegd curriculum. De oudste scholen zonder curriculum zijn 100 resp. 56 jaar oud en functioneren in de basis nog steeds zoals ze begonnen zijn. Wat werkt hoeft niet te veranderen. Hoe anders is dat in het reguliere onderwijs. Daar is de ene vernieuwing nog niet geëvalueerd of de volgende wordt alweer geïmplementeerd.