Vroege of late selectie?

Er is al jaren discussie over wanneer we leerlingen moeten selecteren in het onderwijs. Vroeg selecteren, zoals in Nederland rond groep 8? Of juist laat, zoals in landen waar kinderen tot 14 of 15 jaar samen les krijgen?

Beide kanten hebben valide argumenten. Vroege selectie zou efficiënt zijn en beter aansluiten bij het niveau van het kind. Late selectie zou eerlijker zijn, meer ontwikkeltijd geven en kansengelijkheid vergroten.

Maar beide keuzes hebben nadelen. En dat is een signaal volgens de denkwijze van Goldratt (Het Doel).
Wanneer je moet kiezen tussen twee opties die allebei duidelijke nadelen hebben, dan is er een onderliggend kernprobleem dat nog niet is meegenomen. In dat geval blijf je schipperen tussen compromissen zonder dat je het onderliggende probleem oplost. De vraag is dus: wat is het onderliggende kernprobleem. Om dat te vinden zullen we dieper moeten kijken naar “waarom selecteren we?”

De limiet

We gaan een laag dieper kijken. We willen dat kinderen zich ontwikkelen op een manier en in een richting die bij hen past. Maar ons schoolsysteem is opgebouwd rond standaardisatie, vergelijkbaarheid en groepsgewijs onderwijzen. Daarom moeten we kinderen in groepen (klassen) opdelen, zodat het aangeboden onderwijs meer bij het gemiddelde van de groep (klas) past.

Selectie is niet het doel van onderwijs: het is een noodzaak die voortkomt uit de structuur van het schoolsysteem: jaarklassen en een verplicht curriculum.

Laten we een gedachtenexperiment doen. Stel je de noodzaak van selectie voor als een functie van de klasgrootte. Hoe groter de groep, hoe meer we geneigd zijn om in te delen, te vergelijken, te selecteren. Dus ook: hoe kleiner de groep, hoe individueler we kunnen afstemmen wat passend aanbod is. Hoe kleiner de groep, hoe minder noodzaak tot selectie.

Wanneer hoef je niet meer te selecteren? Wat is de limiet? Bij een groepsgrootte van 1 leerling is de behoefte om te selecteren ‘0’ geworden.

Als je lesgeeft aan één kind, hoef je niet meer te selecteren. Dan stem je af. Je gaat begeleiden. Samen leren.

Zou het kunnen dat het probleem niet is wanneer we selecteren, maar dat we in een schoolsysteem zitten dat ons tot selectie dwingt? Dat de discussie over vroeg- of laat selecteren een symptoom is van een systeemfout?

Selecteren voorkomen

In plaats van onze aandacht te richten op twee suboptimale varianten van hetzelfde probleem, zouden we ons kunnen afvragen hoe een onderwijssysteem eruitziet dat geen selectie nodig heeft. Vanuit het perspectief van het reguliere onderwijs lijkt dat misschien een zinloze vraag. Onderwijs heeft nu eenmaal klassen, niveaus, toetsen. Zo zijn we het gewend, zo zijn we opgeleid, zo hoort het zogenaamd.

Maar als we die aannames even parkeren, ontstaat er ruimte om te onderzoeken hoe onderwijs eruitziet als we het 180-graden anders organiseren. Een systeem waarin ieder kind zich in zijn eigen tempo en richting kan ontwikkelen – zonder selectie, zonder labels. Het goede nieuws is dat we het wiel niet helemaal opnieuw hoeven uit te vinden; er bestaan al tientallen jaren scholen die zo werken. Zij hebben geen last van de problemen rond vroege of late selectie. Maar ook niet van veel andere hardnekkige problemen waar het reguliere onderwijs mee worstelt.

Het is tijd om ons niet langer af te vragen wanneer we moeten selecteren, maar hoe we selectie kunnen voorkomen.