Klimaatverandering en onderwijs

Er is een interessante parallel tussen klimaatverandering en onderwijs.

Het gaat niet goed met het klimaat. De voorspellingen van vele decennia geleden beginnen in hoog tempo zichtbaar te worden. Het weer wordt steeds heter en extremer. We weten wat we er aan moeten doen, namelijk stoppen met het verbranden van fossiele brandstoffen. Maar dat gebeurt niet. We vliegen steeds meer, er zijn nog elke dag honderden kilometers file, lang niet iedereen is van het gas af, we kopen elk jaar meer uit China. Hoe komt het toch dat wetenschappers steeds harder roepen wat er moet gebeuren en dat we toch niet echt op gang komen?

In het onderwijs gebeurt iets vergelijkbaars. Het gaat niet goed. Resultaten dalen al jaren, steeds meer kinderen zitten schoolziek thuis, lerarentekort loopt de spuigaten uit, etc.. Deskundigen roepen door elkaar en netto gebeurt er eigenlijk niet zoveel.

De overeenkomst tussen deze twee onderwerpen is dat men in beide gevallen niet bezig is om het kernprobleem op te lossen.

Het kernprobleem van het klimaatprobleem lijkt het verbranden van fossiele brandstoffen te zijn. We leven, door het verbranden van fossiele brandstoffen, het gebruik van kunstmest uit fossiel gas, het gebruiken van steeds meer high tech, een heel comfortabel leven leven. Maar naast een klimaatprobleem veroorzaken we ook een biodiversiteitsprobleem, een stikstof/fosfor-probleem, een milieuvervuilingsprobleem, een ontbossingsprobleem, een ozonlaagprobleem, een drinkwaterprobleem etc.. En die worden niet allemaal door het verbranden van fossiele brandstoffen veroorzaakt. Zou er een onderliggende oorzaak zijn?

De verschillende problemen die de mensheid veroorzaakt staan niet los van elkaar. Ze hebben met elkaar te maken. Er is een onderliggende oorzaak die al deze problemen laat ontstaan. Zo’n onderliggende oorzaak heet ‘het kernprobleem’. Je kan een kernprobleem vinden door met oorzaak/gevolg-analyse (logische deductie) deze problemen met elkaar te verbinden. ALS je in Zuid Amerika veevoer verbouwt en naar Nederland transporteert waar koeien het opeten en ALS je de mest die van deze koeien niet terugbrengt naar de Zuid Amerikaanse velden DAN verbreek je de kringloop, verschraal je de velden aldaar en hou je hier een overschot aan stikstof over. Zoiets heet een logische deductie. Deze deductie is een voorbeeld van een doorbroken stikstof-kringloop en zorgt voor stikstof- (en fosfor) problemen. Je kan alle problemen door middel van deze deducties aan elkaar verbinden. Aan het begin van de analyse staat het kernprobleem.

Het kernprobleem van onze samenleving met haar polycrisis is dat we geen onderdeel meer zijn van ecologische kringlopen. Daardoor maken we grondstoffen op, houden we afval over waar we niets meer mee kunnen, vervuilen we ons nest en teren we in op de draagkracht van de aarde. Waarom doen we niets aan het kernprobleem? Nou, als we dat zouden doen, dan betekent dat het einde van onze huidige levensstandaard. Dat vinden we heel oncomfortabel. Liever trappen we het blikje nog een stukje verder….

We kunnen dit niet volhouden

Voor onderwijs zijn we ook met heel veel problemen bezig, maar niet met het kernprobleem. Want wat is het kernprobleem van het reguliere onderwijs? De oorsprong van alle problemen die het onderwijs nu ervaart, of dat nu de thuiszitters zijn, de prestatiedruk, het lerarentekort, whatever is, is dat we kinderen dwingen een curriculum te leren. Daarmee begint de ellende. Waarom pakken we dat niet aan? Omdat als we dat zouden doen, dat het einde is van het onderwijs zoals we dat kennen. Dat vinden we heel oncomfortabel. Liever trappen we het blikje nog een stukje verder…

Er bestaat al meer dan 100 jaar curriculum-vrij onderwijs en er is al meer dan 20 jaar curriculum-vrij onderwijs in Nederland. Marginaal, zeker, want deze scholen krijgen geen geld van de overheid. Maar deze scholen ervaren niet de problemen waar het reguliere onderwijs mee kampt. Geen thuiszitters, geen dalende resultaten, geen lerarentekort. Elk jaar verlaten er meer leerlingen deze vorm van onderwijs en kunnen we met steeds grotere zekerheid constateren dat deze kinderen zich zonder uitzondering ontwikkelen tot zelfbewuste, gelukkige, gemotiveerde wereldburgers die geleerd hebben hun leven te managen. Deze scholen hebben het kernprobleem van het reguliere onderwijs opgelost.

Ik vind het heel pijnlijk om te zien dat onze hoog-ontwikkelde samenleving niet in staat is de polycrisis eerlijk onder ogen te zien. We kunnen onze maatschappij zo niet volhouden. Ze is niet duurzaam te maken. We zullen, voor het behoud van de mensheid, het kernprobleem moeten oplossen door weer deel te worden van de ecologische kringlopen. Maar het wordt in de politiek en in de media nog niet eens genoemd. En precies zo is het met het onderwijs gesteld. We zullen het kernprobleem moeten oplossen, maar de meesten van ons zijn zich er niet van bewust. Laat staan dat we in staat zijn het op te lossen.