Wanneer wetenschap een muur optrekt

Ik schrijf zelden over personen, maar een recent voorval maakte zo duidelijk hoe kennis en hiërarchie in het onderwijsveld kunnen functioneren, dat ik er iets over wil delen.

Paul Kirschner, een gerespecteerd onderwijsonderzoeker met honderden publicaties, heeft mij na jaren van scherpe maar inhoudelijke kritiek geblokkeerd. Mijn ‘misdaad’? Het aankaarten dat zijn onderzoek enkel geldt binnen een setting van dwang en ongelijkwaardighed, en dat het niet correct is om de resultaten van zijn onderzoek te vergelijken met scholen die werken vanuit gelijkwaardigheid en autonomie.

In plaats van op de inhoud in te gaan, verdedigde hij zijn positie met een beroep op zijn CV: 47 jaar ervaring, 500 publicaties. Daarmee raakte hij precies de kern van mijn zorg. Niet zijn bekwaamheid, die staat buiten kijf, maar zijn wetenschappelijke houding. Wetenschap gaat immers niet over wie je bent, maar over of je bereid bent je eigen aannames te bevragen. En dat deed hij niet. Hij weigerde structureel de dialoog.

Echte wetenschap wil weten ‘hoe het zit’. Ze is nieuwsgierig, ook (juist!) naar afwijkende perspectieven. Ze stelt vragen bij dominante structuren en onderzoekt de systemen waarin leren plaatsvindt, niet alleen hoe mensen leren binnen bestaande kaders. Een wetenschapper die fundamentele kritiek negeert, sluit zich op in een vesting van gelijk.

En ja, hoge bomen vangen wind. Wie veel invloed heeft, krijgt kritische vragen. Zeker in onderwijs, waar kinderen dagelijks de gevolgen ondervinden van theorieën en praktijken die volwassenen op hen loslaten.

Daarom is het problematisch als invloedrijke stemmen zich afsluiten voor kritiek. Dan wordt wetenschap ideologie. En ideologie die niet bevraagd mag worden, wordt dogma.

Het onderwijsveld heeft geen behoefte aan nog meer gelijk. We hebben vragen nodig, openheid, en bereidheid om ongemakkelijke signalen serieus te nemen. Zoals bijvoorbeeld over de schade van structurele dwang en prestatiedruk, of over de leeropbrengst in een setting van gelijkwaardigheid en ruimte voor persoonlijke doelen.

Wetenschap die zich afsluit voor dat soort vragen, verliest haar waarde. Ze wordt een bolwerk van ‘zo hoort het’, in plaats van een gids in het onbekende.

Ik hoop dat er onderzoekers zijn die durven luisteren, gelijkwaardig, ook als het de fundamenten van het reguliere onderwijs betreft. Want precies daar begint het echte weten.