We leven op het enige ruimteschip dat we hebben: Aarde. Maar dat schip raakt snel uit balans.

We verliezen biodiversiteit in een alarmerend tempo. Vervuiling door chemische stoffen neemt toe. De stikstof- en fosforkringlopen zijn verstoord. Het klimaat warmt razendsnel op, het wordt op veel plekken droger, en bossen verdwijnen. Deze problemen krijgen terecht aandacht. Maar wat zelden benoemd wordt, is de achterliggende oorzaak: overshoot.

Wat is overshoot?

Overshoot betekent dat een soort meer van de aarde (of van een ecosysteem) vraagt dan dat systeem kan leveren of dragen. Daardoor holt de draagkracht van het systeem achteruit. En op termijn komt het voortbestaan van die soort in gevaar.

Een treffend voorbeeld hiervan is de rendierkudde van St. Matthew Island in Alaska. In 1940 werden er enkele rendieren losgelaten. Ze hadden voedsel in overvloed en geen natuurlijke vijanden. De populatie groeide snel – té snel. Ook toen de draagkracht van het eiland (ongeveer 1600 dieren) al was overschreden, bleef de kudde groeien. De dieren werden wel magerder en zwakker, maar de aantallen stegen. Totdat er niets meer te eten was: geen mos, geen boombast, niets. Wat volgde was een massale sterfte. Het eiland herstelde zich. De rendieren niet.

De menselijke parallel

Net als de rendieren groeien ook wij mensen door, ondanks signalen dat we over de grenzen van onze draagkracht gaan. Sommige schattingen stellen dat die draagkracht bij zo’n 3 tot 4 miljard ligt. Wij zijn inmiddels met ruim 8 miljard. Dat is een ‘overshoot’ van zo’n 5 miljard mensen – afhankelijk van levensstijl, consumptie en technologie.

Tegelijk daalt de draagkracht van de planeet. Grond raakt uitgeput. Grondwaterreserves slinken. Biodiversiteit verdwijnt. Klimaatverandering versnelt. Essentiële grondstoffen zoals fosfor, nikkel, kobalt en olie raken op. En met de olie verdwijnt ook het fundament onder onze voedselproductie: kunstmest.

Voor een individueel mensenleven lijkt het misschien nog ver weg. Maar op de schaal van menselijke beschaving is het angstwekkend dichtbij.

Niet alleen aantallen, maar ook gedrag

Er is één groot verschil tussen mensen en rendieren: rendieren nemen niet meer dan ze nodig hebben. Mensen wel. Dat betekent dat we veel kunnen winnen door simpelweg kleiner te leven. Helaas zijn onze samenlevingen juist zo ingericht dat ‘meer nemen’ de norm is. Groei wordt nog altijd als vooruitgang gezien. Dat maakt de situatie alleen maar meer nijpend.

De groene schijnoplossing

De zogenoemde groene revolutie – zonnepanelen, windmolens, elektrische auto’s, methaan uit mest – doet vermoeden dat onze voetafdruk flink zal dalen. Maar veel van deze oplossingen kosten méér energie dan ze opleveren. Dat noemen we de EROEI: Energy Returned On Energy Invested. Als de opbrengst lager is dan de investering, spreken we van schijnoplossingen. Geen structurele antwoorden op overshoot.

De enige oplossing voor overshoot (en daarmee voor alle andere grote problemen) is dat we ons weer als deel van het ecosysteem gaan zien (en daar naar gedragen). Dit is waar permacultuur voor staat.